Najpopularniejsze samochody osobowe produkowane w Polsce w okresie PRL

W poniższym artykule chciałbym przedstawić charakterystykę najpopularniejszych samochodów osobowych polskiej produkcji w okresie PRL-u.

Początki motoryzacji w Polsce

Polska po odzyskaniu niepodległości nie miała dużych tradycji w budowaniu pojazdów. Jednak we współpracy z włoską firmą Fiat na podstawie umowy licencyjnej, powstały w kraju takie samochody jak osobowy Fiat 508 czy Fiat 518. W okresie międzywojennym istniały w Polsce Państwowe Zakłady Inżynierii (PZInż), powołane do życia w 1928 r. W tym czasie powstał ciekawy prototyp 7-miejscowej limuzyny PZInż 403 LS. W produkcji były także motocykle, autobusy czy samochody ciężarowe również na potrzeby wojska. Po II Wojnie Światowej kraj był zrujnowany, a przemysł motoryzacyjny praktycznie nie istniał. Zakłady PZInż w 1939 r. zostały zbombardowane, a w późniejszych latach zrabowane i całkowicie zniszczone przez Niemców. Polska branża motoryzacyjna musiała więc powstać od nowa. W Polsce nawiązano ponownie współpracę z Włochami, co miało na celu produkcję licencyjnej wersji Fiata 1100. Porozumienie zawarto w 1947 r., a rok później podpisano umowę licencyjną. Rozpoczęto także pracę nad budową Fabryki Samochodów Osobowych FSO.

Pierwszy powojenny polski samochód

Polska po r. 1945 znalazła się pod sowiecką strefą wpływów, a wskutek ochłodzenia stosunków z Zachodem nastąpiło zerwanie umowy licencyjnej z Fiatem. W 1950 r. Polsce podarowano sowiecką licencję samochodu GAZ M20 Pobieda (ros. zwycięstwo) i w taki oto sposób zaczęła się produkcja pierwszego samochodu osobowego w Polsce Ludowej o nazwie Warszawa M20. Pierwsze egzemplarze składane były całkowicie z części przywiezionych ze Związku Radzieckiego. Dopiero systematyczny rozwój Fabryki FSO umożliwiał przejście na produkcję z własnych części. Produkcja Warszawy M20 typu garbus zaczęła się 6 listopada 1951 r. gdzie do końca roku zmontowano ok. 75 szt. tych samochodów, a w kolejnych latach liczba produkowanych egzemplarzy stale rosła. W momencie rozpoczęcia produkcji nie był to samochód nowoczesny, a sama umowa licencyjna nie była dla Polaków korzystna w stosunku do zerwanej wcześniej umowy na Fiata 1100. Samochód FSO Warszawa był z czasem modernizowany, zmieniono m.in. przednią atrapą, zbudowano takie wersje nadwozia jak sedan, kombi czy pick-up. Samochód ten był kosztowny i czasochłonny w produkcji zatem i drogi w zakupie, przez co nie był w stanie zmotoryzować polskiego państwa. W między czasie FSO Warszawa 202 otrzymała nowy silnik górnozaworowy o oznaczeniu S21 montowany także w innych polskich pojazdach. Samochód z tym silnikiem mógł się rozpędzić do 130 km/h, jak i spalał mniej paliwa od poprzednika – silnika dolnozaworowego. Samochód FSO Warszawa produkowano przez 22 lata do r. 1973 i w tym czasie powstało ponad 250 tys. jego egzemplarzy w różnych wersjach.

Polska myśl techniczna

Kolejnym popularnym polskim samochodem w okresie PRL-u była FSO Syrena, która została całkowicie zaprojektowana i skonstruowana w Polsce. Był to jeden z nielicznych pojazdów od podstaw zbudowany przez polskich konstruktorów. Sam samochód miał być w założeniach tańszy w produkcji od Warszawy i bardziej dostępny dla zwykłych obywateli. Prace nad pojazdem rozpoczęły się w 1953 r. natomiast produkcja Syreny 100 ruszyła dopiero w r. 1957. Ciekawostką może być fakt, iż przez pierwsze 1.5 roku produkcji blachy tego samochodu były klepane ręcznie. Model 100 wyposażony był w silnik dwusuwowy S-15 o mocy 27 KM. Syrena była z czasem modernizowana, co skutkowało zmianami oznaczenia modelu od Syreny 100, 101, 102, 103, 104 do 105. W trakcie produkcji Syreny zmodyfikowano w niej zarówno elementy karoserii, jak i podwozie czy silnik. Warto wspomnieć, iż powstała także Syrena z silnikiem Wartburga o oznaczeniu 102S o mocy 1.0 42 KM, co pozwalało rozpędzić samochód do 125 km/h. Z czasem przeniesiono produkcję Syreny z Warszawskiego FSO do Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej (FSM). Ważniejsze zmiany w okresie produkcji Syreny to:

• zmiana wyglądu atrapy przedniej, tylnych lamp oraz klapy bagażnika,
• modernizacja silnika z 2-cylindrowego na 3-cylindrowy S-31 o mocy 40 KM w modelu 104 od r. 1966 do 1972,
• nowa zsynchronizowana skrzynia biegów w modelu 104,
• montaż lusterka zewnętrznego w modelu 104,
• zmiana kierunku otwierania drzwi w modelu 105.

Syrena była jednym z pierwszych samochodów w Polsce, które zaczęły trafiać do szerszego grona odbiorców, w tym także do grup mniej zamożnych. Był to jednak samochód dość awaryjny, o słabej jakości wykonania i przestarzałej konstrukcji. Syrenę 104 produkowano w latach 1966-1972. Ostatnim modelem Syreny był model 105, który występował także w formie dostawczej jako Syrena R20 z przeznaczeniem dla rolnictwa oraz Syrena Bosto, czyli furgon. Syrena od 1971 r. produkowana była w FSM Bielsko-Biała, także model 105 nie był produkowany w Warszawie. Produkcja Syreny trwała ponad 25 lat, a ostatni jej egzemplarz zjechał z taśmy w 1983 r.

Fiat 125p – legenda PRL-u

Kolejnym samochodem produkowanym na szeroką skalę w FSO w Warszawie w latach 1967-1991 jest Fiat 125p. Samochód ten o nowoczesnej i atrakcyjnej sylwetce miał w zamyśle zastąpić FSO Warszawę. Fiat 125p był wynikiem podpisania umowy licencyjnej z włoską marką Fiat. Początkowo miała to być licencja na model 1300/1500, jednak nadwozie oraz układ hamulcowy pochodził już z nowszej wersji Fiata 125. Można powiedzieć, że Fiat 125p jest Fiatem 1300/1500 z karoserią z Fiata 125. Samochód ten wyposażono w hamulce tarczowe na obie osie. Pierwotnie Fiat 125p oferowany był z silnikiem 1300 cm³, natomiast od r. 1968 również z silnikiem 1500 cm³. W r. 1971 do palety modelowej dołączyło także nadwozie kombi. W międzyczasie Fiat 125p przeszedł lifting, gdzie zmianie uległ m.in. wygląd zderzaków, przedniej atrapy czy tylnych lamp. Z czasem wprowadzono także wersję pick-up. Fiata 125p eksportowano do różnych krajów, w tym także do Europy Zachodniej. Jednym z takich państw była Wielka Brytania, gdzie Fiat 125p miał kierownicę po prawej stronie w celu dostosowania pojazdu do obowiązujących tam przepisów ruchu drogowego. Poza tym eksport sięgał Azji, Afryki czy Ameryki Południowej. Od r. 1983 Fiata 125p produkowano już jako FSO 125p. Należy tutaj zaznaczyć, że modele eksportowe były lepiej wykonane i dokładniej kontrolowane pod względem jakości. Warto wspomnieć, że Fiat 125p kombi w 1985 r. w PEWEX-ie kosztował ok. 3,200 dolarów. Wypuszczono także krótką serię Fiata 125p z silnikiem Diesla zakupionym od Volkswagena. Fiat 125p wykorzystywany był licznie jako sanitarki czy pojazdy dla Milicji. Pod koniec produkcji do Fiata FSO 125p wprowadzono skrzynie 5-biegową z Poloneza. Powstał także prototyp Fiata 125p z napędem na 4 koła, wykorzystując elementy przeniesienia napędu z Łady Nivy. Jednak pojazd ten nie wszedł do produkcji. Fiat 125p zwany także „Dużym Fiatem” był bardzo popularnym pojazdem na polskich drogach.

O „maluchu”, który zmotoryzował Polskę

Samochodem, który zmotoryzował polskie społeczeństwo był Fiat 126p produkowany w Polsce od r. 1973 na licencji włoskiego Fiata 126. Model ten powstawał w Fabryce FSM w Bielsku-Białej. Ze względu na duży popyt z czasem uruchomiono jego produkcję także w Tychach. Silnik we Fiacie 126p był umieszczony z tyłu pojazdu. Jego pojemność i moc początkowo wynosiły 600 cm³ 18 KM, a później 650 cm³ 23 KM . Silnik był chłodzony powietrzem. Fiat 126p w okresie swojej produkcji przechodził szereg modyfikacji. W 1987 r. wprowadzono wersję BIS z nadwoziem Hatchback, 13″ felgami oraz silnikiem chłodzonym cieczą o pojemności 702 cm³ i mocy ok. 25 KM. Jego produkcja trwała jedynie do 1991 r. wskutek wprowadzenia do produkcji Fiata Cinquecento. Ciekawą wersją był także Fiat 126p Bosmal Cabrio zaprezentowany oficjalnie w 1990 r. którego odbiorcami mieli być klienci Europy Zachodniej. Fiat 126p nazywany potocznie „Małym Fiatem” wyprodukowany został w ponad 3 mln egzemplarzach, a jego produkcję zakończono w 2000 r. Ostania seria tysiąca wyprodukowanych Fiatów 126p nosi nazwę Happy End, a ostatni jej egzemplarz można dziś podziwiać w muzeum Fiata w Turynie. Niewątpliwie Fiat 126p stał się najpopularniejszym polskim samochodem dostępnym dla przeciętnego obywatela i zmotoryzował nasz kraj w latach jego produkcji.

W stronę nowoczesności

Ostatnim pojazdem prezentowanym w tym artykule jest FSO Polonez zaprojektowany we współpracy włoskich i polskich inżynierów w Turynie, który miał być następcą Fiata 125p. FSO Polonez produkowany był w latach 1978-2002 w wielu wersjach nadwozia. Założenia Fabryki były takie, aby Polonez był produkowany w trzech wersjach jako 3- lub 5-drzwiowy Hatchback oraz coupe. Polonez był napędzany początkowo silnikami 1.3 i 1.5 dm³ z Fiata 125p z licznymi zmianami. Docelowo montowany miał być silnik o pojemności 2.0 dm³. Jednak nie wszedł on finalnie do szerokiej produkcji, do czego mógł się przyczynić kryzys gospodarczy lat 80-tych. W r. 1986 wprowadzono także silnik 1.6 dm³ o mocy 87 KM. Wersji 3-drzwiowych oraz coupe powstało niewiele. Skupiono się na produkcji wersji 5-drzwiowej. Z czasem do palety nadwozi dołączył Polonez Truck z tylną zabudową ładunkową, która znajdowała się zaraz za kabiną pasażerską typu pick-up. Po upadku komunizmu i zmianach ustrojowych wprowadzono zmodernizowaną wersję o nazwie Polonez Caro. Opcjonalnie można było doposażyć samochód, np. w elektrycznie sterowane przednie szyby, podgrzewane przednie fotele, aluminiowe obręcze kół czy nawet klimatyzację. W latach 90-tych Polonez Caro był popularnym samochodem na polskich drogach. Można go było zobaczyć chociażby w jednostkach Policji. Ostatnie polonezy w wersji kombi zjechały z taśmy produkcyjnej w 2002 r. już po przejęciu marki FSO przez koreańskie Daewoo. Niestety w wyniku kryzysu gospodarczego i bankructwa marki Daewoo, współpraca ta nie trwała długo. FSO Polonez pod koniec lat 70-tych był pojazdem nowoczesnym mogącym konkurować z konstrukcjami z Europy Zachodniej. Brak odpowiednich modernizacji i słabe silniki spowodowały, iż pojazd ten na początku lat 90-tych nie był już w stanie konkurować z samochodami Zachodnimi. Niemniej jednak uważam, iż Polonez 1500 to jeden z najładniejszych samochodów produkowanych seryjnie w Polsce w okresie PRL-u.

Bartosz Janicki